وضعیت آب و هوا

با فرارسیدن تابستان، فرزندان ما پس از پشت سر گذاشتن یک سال تحصیلی توام با تلاش، در پی آنند که از زمان فراغت تابستانی خود بیشترین بهره را ببرند.
 پدران، مادران و مسوولان تعلیم و تربیت نیز با دغدغه چگونگی گذراندن اوقات فراغت کودکان و نوجوانان، به دنبال برنامه ریزی صحیح در این زمینه هستند.
آیا شما نیز از آن دسته والدینی هستید که همراه با فرارسیدن فصل تابستان دل مشغولی بسیاری برای پر کردن اوقات فراغت فرزندتان دارید؟
آیا شما نیز به دنبال راهی هستید که علاوه بر جنبه آموزشی برای فرزندتان، جنبه تفریحی و سرگرم کننده نیز داشته باشد؟

نگران نباشید، چرا که این مساله در اکثر خانواده های متعهد و مسوول در قبال فرزندان وجود دارد و راهکارهای آن بسته به مطالعه و برنامه ریزی والدین و در نظر گرفتن علائق و خواسته های فرزندان در این زمینه در دسترس خواهد بود.


متاسفانه اکثر والدین بدون اطلاع از معنی و مفهوم اوقات فراغت و بدون توجه به علائق و سلیقه های فرزندشان، تنها به جنبه آموزشی این دوره اهمیت داده، او را وادار به شرکت در کلاس های آموزشی از جمله: دروس سال تحصیلی بعد و یا کلاس های زبان مختلف نموده و با این کار نه تنها زمینه استراحت و آماده سازی ذهن او را برای یادگیری دوره تحصیلی بعدی فراهم نمی آورند بلکه سبب می شوند که خستگی فرزندشان از یادگیری دوچندان شده و دروس دوره بعدی را نیز به نحو احسنت به انجام نرساند. در صورتی که این دوره 3 ماهه تعطیلات با برنامه ریزی صحیح و منسجم می تواند زمانی برای استراحت فکر و افزایش پتانسیل یادگیری برای دوره تحصیلی بعد را فراهم آورد و ضریب یادگیری را نیز افزونی بخشد.

شاید ریشه این مشکل در این باشد که اکثر والدین به مفهوم اصلی اوقات فراغت واقف نیستند. در اینجا ابتدا به بررسی مفهوم اصلی اوقات فراغت و سپس راهکارها و چگونگی برنامه ریزی برای سپری کردن این دوران به بهترین نحو خواهیم پرداخت.

 

«دومازیه» جامعه شناس فرانسوی و مولف کتاب «به سوی تمدن فراغت» تقریبا تعریف جامعی برای اوقات فراغت بیان کرده است که در آن علاوه بر ویژگی های اوقات فراغت به کارکردها و نتایج آن نیز اشاره شده است:

فعالیت های اوقات فراغت (فوق برنامه)، مجموعه فعالیت هایی است که شخص پس از رهایی از تعهدات و تکالیف شغلی، خانوادگی و اجتماعی با میل و اشتیاق به آن می پردازد و غرضش استراحت، تفریح، توسعه دانش، به کمال رساندن شخصیت خویش، به ظهور رساندن استعدادها و خلاقیت ها و سرانجام مشارکت آزادانه در اجتماع است. دومازیه 3 کارکرد اصلی برای فراغت ذکر می کند:

 

رفع خستگی: فراغت به فرد فرصت می دهد که خستگی کارها و تکالیف را از تن بیرون کند.

 

تفریح و سرگرمی: به وسیله سرگرمی، فضاهای جدیدی گشوده می شود که در آنها فرد می تواند از رنج روزانه یک سری وظایف محدود و عادی و نیزکارهای تکراری و محیط یکنواخت فرار کند تا به رکود یا شکنندگی روانی دچار نشود.

 

رشد و تعالی شخصیت: فراغت، فرد را قادر می سازد تا از کارهای روزمره کلیشه ای که او را مجبور به پذیرش الزامات سازمان های اصلی اجتماعی می کنند رهایی یابد، به کشف و اختراع و ابتکار دست بزند و اندیشه، محیط و افراد مرتبط با خود را متحول کند.

 

فراغت در واقعی ترین مفهوم کلمه هر سه این کارکردهای اساسی را برآورده ساخته و نیاز انسان را که با هر یک از آنها مرتبط است، ارضاء می کند. بر همین اساس، از دیدگاه اکثر جامعه شناسان، اوقات فراغت صرفا وقتی نیست که فرد به کار مشغول نباشد، بلکه وقتی است که درآن فرد از الزامات عملی آزاد باشد و فعالیتی است که فرد، آزادانه انتخاب می کند و موجب رشد استعدادها و آرامش و خشنودی او می گردد.

در چارچوب کارکردهای کلی سه گانه ای که برای اوقات فراغت برشمردیم، کارکردهای جزئی متنوعی نیز قابل شناسایی اند که می توان هر کدام از آنها را سرفصلی برای فعالیت های اوقات فراغت (فوق برنامه) قرار داد: از جمله:


تفریح و گردش و سرگرمی -

تحرک جسمی و حفظ ورزیدگی -

رسیدن به آرامش -

بهداشت روانی


کسب اعتماد به نفس: اصولا وجود علاقه در انجام کارها، سبب کسب موفقیت خواهد شد و این پیروزی و موفقیت، اعتماد به نفس فرد را بالا می برد.

شناخت مقتضیات زمان: چون فرد آزاد از انجام الزامات و وظایف کاری روزمره می شود و وقت آزاد بیشتری برای حضور در اجتماع و فعالیت های فوق برنامه دارد، از مقتضیات زمان و مسائل روزمره اطلاع خواهد یافت.


تجدید قوا: فعالیت در قالب برنامه هر قدر هم لذت بخش باشد، باز خستگی هایی به دنبال خود دارد. بخشی از این خستگی، خستگی جسمانی است که معمولا با استراحت (از جمله خواب) برطرف می شود. بخش دیگری از این خستگی، خستگی روانی است که معمولا به دلیل مواجهه مستمر با یک محرک به وجود می آید.

 
کسب ضریب بالای موفقیت در آموزش :مقید شدن و اجبار در فعالیت جسمی و روحی، باعث کاهش بازده (راندمان) کار می شود و شخص همیشه خویش را در حصار احساس می کند. اکثر قریب به اتفاق دانش آموزان و دانشجویان چنین حالتی را در زمان تحصیل دارند.

وجود انواع و اقسام فعالیت های آموزشی در زمینه های فرهنگی، هنری، تربیتی، فنی و ... در برنامه های اوقات فراغت باعث می شود که این اوقات در واقع نقش زمان حضور در کلاس های رسمی را ایفا کنند. با این تفاوت که شخص در این زمان با میل و رضایت خاطر و علاقه خویش در سر کلاس های آموزشی حضور می یابد.

به همین خاطر، چون این فعالیت ها و زمان استفاده از آنها مطابق سلیقه و ذوق او هستند باعث افزایش ضریب یادگیری حرفه و آموزش می شوند.

 
تمرین حیات اجتماعی

یکی از مهم ترین ویژگی های فعالیت های اوقات فراغت، انجام دادن برنامه های گروهی و دسته جمعی است که خود عاملی است برای زندگی اجتماعی و رشد اجتماعی و نیز در این فعالیت هاست که انسان با جمع آشنا می شود و دوستانی تازه پیدا می کند و از زندگی فردی و تنهایی خویش رهایی می یابد. همان طور که می دانیم زمینه سازی رشد انسان، در شکل گرفتن به موقع بعد اجتماعی وی است.


ارتقای مهارت های شناختی

اوقات فراغت مناسب ترین فرصت ها برای توسعه مهارت های شناختی از جمله مطالعه، پژوهش، پرسشگری، سخنرانی و گفتگو و... و شکوفایی استعدادها هستند. زیرا هنگامی که فرد براساس علاقه و انگیزه شخصی (بدون داشتن اجبار و وظیفه رسمی) بخواهد در زمینه های متنوع فعالیت داشته باشد، مسلما تلاش او در چنین شرایط مطلوب و خوشایند ذهنی و روانی، از یک طرف در تامین بهداشت جسمی و روانی وی موثر خواهد بود و از طرف دیگر، موجب فراگیری های پایدار در او خواهد شد.

 
شکوفایی خلاقیت ها

انجام دادن کارها از روی علاقه و با انگیزه شخصی سبب تمرکز بیشتر در انجام آن کار و نهایتا منجر به بروز خلاقیت و ابتکار و نوآوری در انجام آن کار خواهد شد. حال که مفهوم واقعی اوقات فراغت و اثرات آن را دانستیم، به ذکر راهکارهای موثر و بهینه برای گذراندن آن می پردازیم.

 
تفریحات سالم

اختصاص دادن ساعاتی از روز هرچند اندک به تفریح، موجب کسب نیرو و انرژی لازم برای انجام کارهای علمی و عملی می شود. مقصود از تفریح تنها توجه به گردش و قدم زدن در پارک و مسافرت نیست. گرچه اینها هم اگر به صورت سالم و هدفدار برگزار بشوند، علاوه بر این که ساعاتی از وقت جوانان را پر می کنند، موجب تقویت روحیه و ایجاد نشاط و شادابی در او می شوند.

 
ورزش

ورزش جز آن که فعالیت بدنی و اجتماعی و گروهی است نوعی بازی به حساب می آید و برای مدتی انسان را از نگرانی ها و دلواپسی ها به دور نگه می دارد و فرد را متوجه نقاط مثبت خویش می کند. بازی ها را معمولا به 3 دسته تقسیم می کنند:

 
بازی هایی که به پرورش جسم کمک می کند و مهارت های جسمی و حرکتی را تقویت می کند مانند: دوچرخه سواری، والیبال، فوتبال و...

بازی هایی که قدرت تخیل را پرورش می دهد. مانند: ماکت سازی، طراحی، نقاشی و...

بازی هایی که قدرت تفکر را پرورش می دهد. مانند: شطرنج و انواع معماها و...

پرکردن اوقات فراغت فرزندان با بازی هایی که به پرورش جسم، تخیل و اندیشه ختم شود، بسیار مطلوب است.

 
مطالعه

مطالعه کتاب های سودمند، بهترین سرگرمی و تفریح به شمار می رود. اگر فرزندمان را مجاب کنیم که اوقات فراغت خویش را البته با میل و رغبت، با خواندن کتاب بگذراند، علاوه بر بهره برداری علمی و فرهنگی، از ضعف اعصاب و پریشانی در امان بوده و در زندگی از آرامش بیشتری برخوردار خواهد بود.

 

رهنمودهای عملی برای والدین

برنامه ریزی والدین برای این ایام باید با مشورت و نظرخود فرزندان صورت گیرد نه فقط با اعمال نظر والدین، زیرا در غیراین صورت مهم ترین مشخصه مفهوم اوقات فراغت نبود الزام کمرنگ می شود و در نتیجه کارکردهای مطرح شده جایگاه خود را از دست می دهند. آنچه در این زمینه اهمیت دارد توجه دادن والدین به این امر است که آنها باید همواره نقش راهنما داشته، فرزندان را با توجه به علائقشان در جهت رشد و پرورش استعدادهایشان یاری کنند. از آنجا که بسیاری از خانواده ها توان استفاده از امکانات عرضه شده همچون کلاس ها و اردوهای مختلف تفریحی و آموزشی را ندارند، راهکارهای زیر می تواند بهره وری فرزندان آنان را از این ایام تا حدودی افزایش دهد:

 
امکان معاشرت فرزندانتان را با دوستان قابل اعتماد آنها فراهم سازید. برای اطمینان بیشتر توصیه می شود به نحوی با خانواده آنها ارتباطی هر چند اندک برقرار کنید.

کتاب های متناسب با علائق و سن آنان تهیه کنید. امکان استفاده از کتابخانه را برای آنان فراهم نمایید.

وقت بیشتری را به فرزندان تان اختصاص دهید تا در نتیجه ارتباط متقابل، شناخت متقابل شما از همدیگر توسعه یابد.


امکانات تهیه کارهای دستی ارزان قیمت را در منزل فراهم آورید و خود نیز راهنمایی آنان را عهده دار شوید و سخن آخر این که: اوقات فراغت به معنای بیکاری نیست. چون در اوقات بیکاری فرد کاری برای انجام دادن ندارد ولی در اوقات فراغت کارهای متعددی می تواند داشته باشد که تفاوت آن با اوقات دیگر که در آنها نیز به انجام کار و فعالیت مشغول است در هدف این کارها و فعالیت هاست. هدف از فعالیت های اوقات فراغت کسب آرامش و لذت است.